Službeni glasnik BiH, broj 83/14

Ustavni sud Bosne i Hercegovine u Velikom vijeću, u predmetu broj AP 1883/11, rješavajući apelaciju Dragice Jokić, na osnovu člana VI/3.b) Ustava Bosne i Hercegovine, člana 57. stav (2) tačka b) i člana 59. st. (1) i (3) Pravila Ustavnog suda Bosne i Hercegovine ("Službeni glasnik Bosne i Hercegovine" br. 22/14 i 57/14), u sastavu: Valerija Galić, predsjednica Miodrag Simović, potpredsjednik Seada Palavrić, potpredsjednica Mato Tadić, sudija Mirsad Ćeman, sudija Zlatko M. Knežević, sudija na sjednici održanoj 17. septembra 2014. godine donio je

ODLUKU O DOPUSTIVOSTI I MERITUMU

Odbija se kao neosnovana apelacija Dragice Jokić podnesena protiv Presude Vrhovnog suda Federacije Bosne i Hercegovine broj 70-0-P-000466 10 Rev od 24. februara 2011. godine, Presude Kantonalnog suda u Sarajevu broj 009-0-Gž-07-002819 od 28. maja 2010. godine i Presude Općinskog suda u Sarajevu broj 065-0-P-06-006966 od 6. jula 2007. godine.

Odluku objaviti u "Službenom glasniku Bosne i Hercegovine", "Službenim novinama Federacije Bosne i Hercegovine", "Službenom glasniku Republike Srpske" i "Službenom glasniku Distrikta Brčko Bosne i Hercegovine".

OBRAZLOŽENJE

I. Uvod

1. Dragica Jokić (u daljnjem tekstu: apelantica) iz Sarajeva, koju zastupa Dušan Kalaba, advokat iz Sarajeva, podnijela je 22. aprila 2011. godine apelaciju Ustavnom sudu Bosne i Hercegovine (u daljnjem tekstu: Ustavni sud) protiv Presude Vrhovnog suda Federacije Bosne i Hercegovine (u daljnjem tekstu: Vrhovni sud) broj 70-0-P-000466 10 Rev od 24. februara 2011. godine, Presude Kantonalnog suda u Sarajevu (u daljnjem tekstu: Kantonalni sud) broj 009-0-Gž-07-002819 od 28. maja 2010. godine i Presude Općinskog suda u Sarajevu (u daljnjem tekstu: Općinski sud) broj 065-0-P-06-006966 od 6. jula 2007. godine.

II. Postupak pred Ustavnim sudom

2. Na osnovu člana 22. st. 1. i 2. prethodnih Pravila Ustavnog suda ("Službeni glasnik Bosne i Hercegovine" br. 60/05, 64/08 i 51/09), koja su važila u vrijeme preduzimanja navedenih radnji, od Vrhovnog suda, Kantonalnog suda, Općinskog suda i Federalnog pravobranilaštva Sarajevo, zakonskog zastupnika Federacije BiH (u daljnjem tekstu: tužena), zatraženo je 7. marta 2014. godine da dostave odgovore na apelaciju.

3. Vrhovni sud, Kantonalni sud, Općinski sud i tužena dostavili su odgovore na apelaciju Ustavnom sudu u periodu od 13. do 25. marta 2014. godine.

III. Činjenično stanje

4. Činjenice predmeta koje proizlaze iz apelanticinih navoda i dokumenata predočenih Ustavnom sudu mogu se sumirati na sljedeći način.

5. Općinski sud je Presudom broj 065-0-P-06-006966 od 6. jula 2007. godine, donesenom u ponovnom postupku, odbio apelanticin tužbeni zahtjev kojim je tražila da se tužena obaveže da joj na ime naknade štete zbog nezakonitog lišavanja slobode i boravka u pritvoru u periodu od 12. juna 1995. godine do 11. januara 1996. godine isplati iznos od 21.200,00 KM, sa zateznom zakonskom kamatom od 26. septembra 1996. godine, kao i zahtjev za naknadu troškova postupka. Istom presudom apelantica je obavezana da tuženoj naknadi troškove parničnog postupka u iznosu od 4.377,60 KM. U obrazloženju presude Općinski sud je naveo da je na osnovu dokaza preciziranih u obrazloženju presude nesporno utvrđeno da je apelantici na osnovu zahtjeva Okružnog vojnog tužilaštva za provođenje istrage zbog krivičnog djela iz člana 214. stav 3. u vezi sa članom 226. preuzetog Krivičnog zakona SFRJ Rješenjem Okružnog vojnog suda u Sarajevu broj Ki-941/95 od 16. juna 1995. godine određen pritvor, te da je taj sud također 16. juna 1995. godine donio i rješenje o provođenju istrage protiv apelantice. Nakon što je rješenjima Okružnog vojnog suda apelantici pritvor više puta produžavan, apelantica je pravosnažnom Presudom Višeg suda u Sarajevu broj K-85/95 od 11. januara 1996. godine oslobođena optužbi za krivično djelo koje joj je stavljeno na teret. Naime, kako je dalje navedeno, apelantica je zbog krivičnog djela koje joj je stavljeno na teret bila lišena slobode i u pritvoru je provela period od 12. juna 1995. godine do 11. januara 1996. godine, te da apelantica smatra da joj pripada pravo na naknadu nematerijalne štete zbog neosnovanog lišavanja slobode (pritvaranja), a budući da je pravosnažnom presudom oslobođena optužbe. Međutim, Općinski sud je, ocjenjujući utvrđeno činjenično stanje, zaključio da apelanticin tužbeni zahtjev nije osnovan zato što smatra da je istaknuti prigovor pasivne legitimacije tužene osnovan u cijelosti. Naime, Općinski sud je ukazao na to da je u vrijeme kada je apelantica bila u pritvoru, dakle u vrijeme štetnog događaja, na pravnoj snazi bila odredba člana 13. Zakona o primjeni Zakona o krivičnom postupku (u daljnjem tekstu: Zakon o primjeni ZKP), koji je preuzet kao republički zakon ("Službeni list RBiH" br. 6/92, 9/92, 13/94 i 33/95). Također, utvrđeno je da je odredba člana 13. navedenog zakona (prvobitno Uredba sa zakonskom snagom) važila do stupanja na snagu Zakona o krivičnom postupku Federacije Bosne i Hercegovine (u daljnjem tekstu: ZKPFBiH, "Službene novine FBiH" broj 43/98), dakle do 29. novembra 1998. godine. Općinski sud je istakao da odredbe ZKPFBiH iz 1998. godine nemaju retroaktivnu primjenu, već se one primjenjuju na odnose nakon stupanja na snagu tog zakona, a to nije situacija u konkretnom slučaju. Općinski sud je zaključio da je, prema ustavnom pravilu iz člana IX.5.(1) Ustava Federacije BiH o vremenskom i prostornom važenju ranijih zakona, navedeni član 13. Zakona o primjeni ZKP valjalo primijeniti na konkretan slučaj, jer je bio na snazi u vrijeme nastanka štete. Stoga, Općinski sud je odbio apelanticin tužbeni zahtjev kao neosnovan.

6. Kantonalni sud je, odlučujući o apelanticinoj žalbi, donio Presudu broj 009-0-Gž-07-002819 od 28. maja 2010. godine, kojom je apelanticina žalba djelimično uvažena i prvostepena presuda preinačena u dijelu odluke o troškovima postupka tako što je odbijen zahtjev tužene za naknadu troškova postupka. U ostalom dijelu, dijelu koji se odnosio na ime isplate naknade štete, apelanticina žalba je odbijena i prvostepena presuda potvrđena. Kantonalni sud je zaključio da je prvostepeni sud pravilno primijenio materijalno pravo kada je odbio apelanticin tužbeni zahtjev za naknadu štete zbog neosnovanog lišenja slobode zbog nedostatka pasivne legitimacije tužene, čija odgovornost je propisana tek odredbama ZKPFBiH od 28. novembra 1998. godine. Kantonalni sud je, također, zaključio da nisu osnovani apelanticini žalbeni navodi kojim ukazuje na primjenu odredaba člana 523, 524. stav 2. i 525. stav 3. ZKPFBiH, kao i odredbe člana 437. tačka 3. ZKPFBiH ("Službene novine FBiH" broj 35/03), kojim je regulirano da se tužba radi naknade štete zbog neosnovanog lišenja slobode podnosi protiv Federacije BiH, jer, prema mišljenju Kantonalnog suda, navedene odredbe ZKPFBiH iz 1998. godine i 2003. godine, a time i odredbe koje reguliraju naknadu štete lica neosnovano lišenih slobode, nemaju retroaktivnu primjenu. Imajući u vidu navedeno, Kantonalni sud je zaključio da je prvostepeni sud pravilno odlučio kada je odbio apelanticin tužbeni zahtjev za naknadu štete zbog neosnovanog lišenja slobode, zbog nedostatka pasivne legitimacije tužene.

7. Vrhovni sud je, odlučujući o apelanticinoj reviziji protiv drugostepene presude, donio Presudu broj 70 0 P 000466 10 Rev od 24. februara 2011. godine, kojom je odbio reviziju. U obrazloženju presude Vrhovni sud je naveo da su nižestepeni sudovi na osnovu utvrđenog činjeničnog stanja, za koje je taj sud vezan, pravilno postupili kada su, pozivajući se na odredbu člana 13. Zakona o primjeni ZKP, koji je Uredbom sa zakonskom snagom o primjeni ZKP preuzet kao republički zakon, donijeli odluku o odbijanju apelanticinog tužbenog zahtjeva zbog nedostatka pasivne legitimacije tužene. Naime, Vrhovni sud je ukazao na to da je u vrijeme kada je apelantica bila u pritvoru, odnosno u vrijeme štetnog događaja, na pravnoj snazi bila odredba iz člana 13. Zakona o primjeni ZKP, kojom je izričito propisano da se ne primjenjuju odredbe ZKP koje se odnose na postupak naknade štete i drugih prava lica neopravdano osuđenih i neosnovano lišenih slobode. Također, Vrhovni sud je naveo da je navedena odredba člana 13. Zakona o primjeni ZKP lex specialis u odnosu na član 200. Zakona o obligacionim odnosima (u daljnjem tekstu: ZOO), a koja je egzistirala do stupanja na pravnu snagu ZKPFBiH 29. novembra 1998. godine. Budući da je odredbom člana 13. Zakona o primjeni ZKP bila derogirana iz pravog sistema odredba člana 545. stav 1. tačka 1. preuzetog ZKP kojom je propisan postupak za naknadu štete i drugih prava lica neopravdano osuđenih i neosnovano lišenih slobode, Vrhovni sud je zaključio da apelantica ne može od tužene ostvariti naknadu štete zbog eventualnih posljedica pritvora provedenog u periodu od 12. juna 1995. godine do 11. januara 1996. godine.

IV. Apelacija

a) Navodi iz apelacije

8. Apelantica smatra da su joj osporenim odlukama povrijeđeni pravo na ličnu slobodu i sigurnost iz člana II/3.d) Ustava Bosne i Hercegovine i člana 5. Evropske konvencije za zaštitu ljudskih prava i osnovnih sloboda (u daljnjem tekstu: Evropska konvencija), pravo na imovinu iz člana II/3.k) Ustava Bosne i Hercegovine i člana 1. Protokola broj 1 uz Evropsku konvenciju, kao i pravo na nediskriminaciju iz člana II/4. Ustava Bosne i Hercegovine i člana 14. Evropske konvencije. Smatra da su sudovi pogrešno primijenili odredbu člana 13. Uredbe jer se, prema apelanticinom mišljenju, radi o podzakonskom aktu privremenog karaktera donesenog zbog ratnog stanja i vanredne situacije, a čije pravno djelovanje traje dok traje i stanje zbog kojeg je donesena. Apelantica smatra da joj pripada pravo na obeštećenje iz člana 5. stav 5. Evropske konvencije zbog neosnovanog boravka u pritvoru u periodu od 12. juna 1995. godine do 11. januara 1996. godine jer su, kako ističe, ratno stanje i neposredna ratna opasnost ukinuti u decembru 1995. godine.

b) Odgovor na apelaciju

9. Vrhovni sud je naveo da ostaje pri razlozima datim u obrazloženju svoje presude, te da u konkretnom slučaju nisu prekršena apelanticina ustavna prava.

10. Kantonalni sud je naveo da je presuda tog suda zasnovana na pravilnoj primjeni materijalnog prava, pa stoga apelanticine navode smatra neosnovanim i predlaže da se apelacija odbije.

11. Općinski sud je naveo da je u presudi tog suda dato obrazloženje u skladu sa relevantno utvrđenim činjeničnim stanjem i pravilnom primjenom materijalnopravnih propisa na kojima se zasniva presuda tog suda. Stoga, apelanticine navode smatra neosnovanim i predlaže da se apelacija odbije.

12. Prvotužena je navela da u postupku nisu prekršena apelanticina ustavna prava.

V. Relevantni propisi

13. U Zakonu o primjeni Zakona o krivičnom postupku ("Službeni list RBiH" br. 6/92, 9/92, 13/94 i 33/95) relevantne odredbe glase:

Član 13.

Odredbe Zakona o krivičnom postupku, koje se odnose na postupak opozivanja uslovne osude, postupak za donošenje odluke o brisanju osude ili prestanku mjera bezbjednosti i pravnih posljedica osude, postupak za naknadu štete, rehabilitaciju i postupak ostvarivanja drugih prava lica neopravdano osuđenih i neosnovano lišenih slobode, ne primjenjuju se.

VI. Dopustivost

14. U skladu sa članom VI/3.b) Ustava Bosne i Hercegovine, Ustavni sud, također, ima apelacionu nadležnost u pitanjima koja su sadržana u ovom Ustavu kada ona postanu predmet spora zbog presude bilo kojeg suda u Bosni i Hercegovini.

15. U skladu sa članom 18. stav (1) Pravila Ustavnog suda, Ustavni sud može razmatrati apelaciju samo ako su protiv presude, odnosno odluke koja se njome osporava, iscrpljeni svi djelotvorni pravni lijekovi mogući prema zakonu i ako se podnese u roku od 60 dana od dana kada je podnosilac apelacije primio odluku o posljednjem djelotvornom pravnom lijeku koji je koristio.

16. U konkretnom slučaju, predmet osporavanja apelacijom je Presuda Vrhovnog suda Federacije Bosne i Hercegovine broj 70-0-P-000466 10 Rev od 24. februara 2011. godine, protiv koje nema drugih djelotvornih pravnih lijekova mogućih prema zakonu. Zatim, osporenu presudu apelantica je primila 25. marta 2011. godine, a apelacija je podnesena 25. aprila 2011. godine, tj. u roku od 60 dana, kako je propisano članom 18. stav (1) Pravila Ustavnog suda. Konačno, apelacija ispunjava i uvjete iz člana 18. st. (3) i (4) Pravila Ustavnog suda jer ne postoji neki formalni razlog zbog kojeg apelacija nije dopustiva, niti je očigledno (prima facie) neosnovana.

17. Imajući u vidu odredbe člana VI/3.b) Ustava Bosne i Hercegovine, člana 18. st. (1), (3) i (4) Pravila Ustavnog suda, Ustavni sud je utvrdio da apelacija ispunjava uvjete u pogledu dopustivosti.

VII. Meritum

18. Apelantica osporava presude redovnih sudova ukazujući na to da su joj povrijeđeni pravo na ličnu slobodu i sigurnost iz člana II/3.d) Ustava Bosne i Hercegovine i člana 5. Evropske konvencije, pravo na imovinu iz člana II/3.k) Ustava Bosne i Hercegovine i člana 1. Protokola broj 1 uz Evropsku konvenciju, te pravo na nediskriminaciju iz člana II/4. Ustava Bosne i Hercegovine i člana 14. Evropske konvencije.

Pravo na ličnu slobodu i sigurnost

19. Član II/3.d) Ustava Bosne i Hercegovine u relevantnom dijelu glasi:

Sva lica na teritoriji Bosne i Hercegovine uživaju ljudska prava i slobode iz stava 2. ovog člana, što uključuje:

[...]

d) Pravo na ličnu slobodu i sigurnost.

Član 5. stav 1. Evropske konvencije u relevantnom dijelu glasi:

Svako ima pravo na slobodu i sigurnost ličnosti. Niko ne smije biti lišen slobode izuzev u niže navedenim slučajevima i u skladu sa zakonom propisanim postupkom:

[...]

5. Svako ko je bio žrtva hapšenja ili lišavanja slobode protivno odredbama ovog člana ima pravo na obeštećenje.

20. Apelantica smatra da joj je osporenim presudama povrijeđeno pravo na ličnu slobodu i sigurnost iz člana II/3.d) Ustava Bosne i Hercegovine i člana 5. Evropske konvencije zbog neosnovanog boravka u pritvoru u periodu od 12. juna 1995. godine do 11. januara 1996. godine.

21. U vezi sa navodima apelacije, Ustavni sud podsjeća na to da je u Odluci broj AP 2666/06 od 28. novembra 2008. godine (vidi Ustavni sud, Odluka broj AP 2666/06 od 28. novembra 2008. godine, dostupna na web-stranici Ustavnog suda www.ustavnisud.ba) razmatrao gotovo identično činjenično i pravno pitanje na koje se poziva i apelantica u konkretnom slučaju, te je odbio kao neosnovanu apelantovu apelaciju u tom predmetu izjavljenu protiv presude Vrhovnog suda kojom je u konačnici odbijen apelantov tužbeni zahtjev usmjeren na naknadu štete zbog neosnovanog pritvora u periodu od 15. augusta do 7. oktobra 1994. godine (apelant pravosnažnom presudom oslobođen optužbe da je počinio krivično djelo) zaključivši da navedenom odlukom nije povrijeđeno apelantovo ustavno pravo na ličnu slobodu i sigurnost iz člana II/3.d) Ustava Bosne i Hercegovine i člana 5. Evropske konvencije. U citiranoj odluci je ukazano na praksu Evropskog suda za ljudska prava (u daljnjem tekstu: Evropski sud), prema kojoj pravo na naknadu štete iz člana 5. stav 5. Evropske konvencije ima samo ono lice koje je bilo žrtva hapšenja ili pritvaranja suprotno bilo kojoj odredbi iz st. od 1. do 4. člana 5. Evropske konvencije (vidi, mutatis mutandis, Evropski sud, Ciulla protiv Italije, presuda od 22. februara 1989. godine). Ustavni sud je u navedenoj odluci konstatirao da lice koje traži obeštećenje prema članu 5. stav 5. Evropske konvencije mora biti žrtva kršenja nekog od prava iz st. od 1. do 4. člana 5. Evropske konvencije. U suprotnom, takvo lice ne bi imalo pravo na obeštećenje prema stavu 5. člana 5. Evropske konvencije. U navedenoj odluci Ustavni sud je konstatirao da, prema praksi Evropskog suda, sama činjenica da lice koje je u pritvoru kasnije bude oslobođeno sudskom odlukom ne čini hapšenje nezakonitim s retroaktivnim efektom (vidi Evropski sud, X protiv Velike Britanije, odluke i izvještaji, 1980, stranica 223).

22. U navedenoj odluci Ustavni sud je konstatirao da apelant, u smislu domaćeg zakonodavstva, nije imao pravo na naknadu štete zbog toga što je u vrijeme nastanka sporne štete, odnosno pritvora kao štetnog događaja, bila na snazi odredba člana 13. Zakona o primjeni ZKP, koji je preuzet kao republički zakon, a koja je isključivala pravo na naknadu štete licima neopravdano osuđenim i neosnovano lišenim slobode. Ta odredba člana 13. Zakona o primjeni ZKP egzistirala je sve do stupanja na snagu ZKPFBiH ("Službene novine FBIH" broj 43/98, stupio na snagu 29. novembra 1998. godine). Dakle, apelant, prema domaćem zakonodavstvu, nije imao pravo na naknadu štete u obimu koji prelazi okvir člana 5. Evropske konvencije. Osim toga, Ustavni sud je istu pravnu situaciju razmatrao u predmetu broj AP 442/11 (vidi Ustavni sud, odluka o dopustivosti i meritumu od 10. aprila 2014. godine, dostupna na web-stranici Ustavnog suda www.ustavnisud.ba).

23. S obzirom na to da je i u konkretnom slučaju apelanticin tužbeni zahtjev odbijen primjenom člana 13. Zakona o primjeni ZKP, Ustavni sud smatra da se razlozi dati u odlukama br. AP 2666/06 i AP 442/11 u odnosu na navode o povredi prava na ličnu slobodu i sigurnost iz člana II/3.d) Ustava Bosne i Hercegovine i člana 5. Evropske konvencije odnose i na konkretan slučaj, te se u cijelosti poziva na obrazloženje koje je u tom pogledu dato u navedenim odlukama. Imajući u vidu navedeno, Ustavni sud zaključuje da u konkretnom slučaju nije povrijeđeno apelanticino pravo na ličnu slobodu i sigurnost iz člana II/3.d) Ustava Bosne i Hercegovine i člana 5. Evropske konvencije.

Pravo na imovinu i pravo na nediskriminaciju

24. Apelantica je navela da joj je osporenim presudama povrijeđeno i pravo na imovinu iz člana II/3.k) Ustava Bosne i Hercegovine i člana 1. Protokola broj 1 uz Evropsku konvenciju. S tim u vezi, Ustavni sud ukazuje na to da je u već citiranoj Odluci broj AP 2666/06, u odnosu na navode o povredi prava na imovinu iz člana II/3.k) Ustava Bosne i Hercegovine i člana 1. Protokola broj 1 uz Evropsku konvenciju, utvrdio da apelant nije mogao imati legitimno očekivanje da će, u smislu domaćeg zakonodavstva, imati pravo na obeštećenje zbog vremena provedenog u pritvoru u situaciji kada je kasnijom odlukom suda oslobođen optužbe. Ustavni sud je utvrdio da su apelantovi navodi u pogledu povrede prava na imovinu neosnovani. Također, Ustavni sud je u Odluci broj AP 2666/06 odbio kao neosnovane navode o povredi prava na zabranu diskriminacije iz člana II/4. Ustava Bosne i Hercegovine i člana 14. Evropske konvencije, jer apelant nije ponudio nikakve argumente niti dokaze o postojanju povreda navedenih prava.

25. S obzirom na to da se razlozi dati u Odluci broj AP 2666/06 u odnosu na pravo na imovinu iz člana II/3.k) Ustava Bosne i Hercegovine i člana 1. Protokola broj 1 uz Evropsku konvenciju i pravo na zabranu diskriminacije iz člana II/4. Ustava Bosne i Hercegovine i člana 14. Evropske konvencije odnose i na konkretan slučaj, Ustavni sud se u cijelosti poziva na obrazloženje koje je dato u toj odluci, te zaključuje da u konkretnom slučaju nisu povrijeđeni apelanticino pravo na imovinu iz člana II/3.k) Ustava Bosne i Hercegovine i člana 1. Protokola broj 1 uz Evropsku konvenciju i pravo na zabranu diskriminacije iz člana II/4. Ustava Bosne i Hercegovine i člana 14. Evropske konvencije.

VIII. Zaključak

26. Ustavni sud zaključuje da nije povrijeđeno apelanticino pravo na ličnu slobodu i sigurnost iz člana II/3.d) Ustava Bosne i Hercegovine i člana 5. Evropske konvencije budući da apelantica, prema domaćem zakonodavstvu, nije imala pravo na naknadu štete u obimu koji prelazi okvir člana 5. Evropske konvencije.

27. Ustavni sud zaključuje da su neosnovani apelanticini navodi u pogledu povrede prava na imovinu iz člana II/3.k) Ustava Bosne i Hercegovine i člana 1. Protokola broj 1 uz Evropsku konvenciju, kao i prava na zabranu diskriminacije iz člana II/4. Ustava Bosne i Hercegovine i člana 14. Evropske konvencije jer apelantica nije ponudila nikakve argumente niti dokaze o postojanju povreda navedenih prava.

28. Na osnovu člana 59. st. (1) i (3) Pravila Ustavnog suda, Ustavni sud je odlučio kao u dispozitivu ove odluke.

29. Prema članu VI/5. Ustava Bosne i Hercegovine, odluke Ustavnog suda su konačne i obavezujuće.

Predsjednica
Ustavnog suda Bosne i Hercegovine
Valerija Galić, s. r.