Službeni glasnik BiH, broj 89/14

Ustavni sud Bosne i Hercegovine u Velikom vijeću, u predmetu broj AP 3979/11, rješavajući apelaciju Republike Srpske, na osnovu člana VI/3.b) Ustava Bosne i Hercegovine, člana 57. stav 2. tačka b), člana 59. st. 1. i 2. i člana 62. stav 1. Pravila Ustavnog suda Bosne i Hercegovine ("Službeni glasnik Bosne i Hercegovine" br. 22/14 i 57/14), u sastavu: Valerija Galić, predsjednica Miodrag Simović, potpredsjednik Seada Palavrić, potpredsjednica Mato Tadić, sudija Mirsad Ćeman, sudija Zlatko M. Knežević, sudija na sjednici održanoj 17. septembra 2014. godine donio je

ODLUKU O DOPUSTIVOSTI I MERITUMU

Usvaja se apelacija Republike Srpske.

Utvrđuje se povreda prava na pravično suđenje iz člana II/3.e) Ustava Bosne i Hercegovine.

Ukida se presuda Apelacionog suda Brčko distrikta Bosne i Hercegovine broj 96 0 P 007352 11 Gž od 10. augusta 2011. godine.

Predmet se vraća Apelacionom sudu Brčko distrikta Bosne i Hercegovine koji je dužan da po hitnom postupku donese novu odluku u skladu s članom II/3.e) Ustava Bosne i Hercegovine.

Nalaže se Apelacionom sudu Brčko distrikta Bosne i Hercegovine da, u skladu s članom 72. stav 5. Pravila Ustavnog suda, u roku od tri mjeseca od dana dostavljanja ove odluke obavijesti Ustavni sud Bosne i Hercegovine o preduzetim mjerama s ciljem izvršenja ove odluke.

Odluku objaviti u "Službenom glasniku Bosne i Hercegovine", "Službenim novinama Federacije Bosne i Hercegovine", "Službenom glasniku Republike Srpske" i "Službenom glasniku Distrikta Brčko Bosne i Hercegovine".

OBRAZLOŽENJE

I. Uvod

1. Republika Srpska (u daljnjem tekstu: apelantica) koju zastupa Pravobranilaštvo Republike Srpske, sjedište zamjenika u Bijeljini, podnijela je 12. oktobra 2011. godine apelaciju Ustavnom sudu Bosne i Hercegovine (u daljnjem tekstu: Ustavni sud) protiv Presude Apelacionog suda Brčko distrikta Bosne i Hercegovine (u daljnjem tekstu: Apelacioni sud) broj 96 0 P 007352 11 Gž od 10. augusta 2011. godine.

II. Postupak pred Ustavnim sudom

2. Na osnovu člana 22. st. 1. i 2. Pravila Ustavnog suda ("Službeni glasnik BiH" br. 60/05, 64/08 i 51/09), koja su važila u relevantnom periodu, od Apelacionog suda, te od tužiteljice Remzije Hanušić (u daljnjem tekstu: tužiteljica), zatraženo je 17. januara 2014. godine da dostave odgovore na apelaciju. Istovremeno je od Osnovnog suda Brčko distrikta BiH (u daljnjem tekstu: Osnovni sud) zatražen podatak o tome da li je apelantica, eventualno, izjavila reviziju.

3. Apelacioni sud je odgovor na apelaciju dostavio 28. januara 2014. godine, a tužiteljica u ostavljenom roku nije dostavila traženi odgovor. Osnovni sud je traženi podatak dostavio 22. januara 2014. godine.

III. Činjenično stanje

4. Činjenice predmeta koje proizlaze iz apelanticinih navoda i dokumenata predočenih Ustavnom sudu mogu se sumirati na sljedeći način.

5. Presudom Osnovnog suda broj 96 0 P 007352 08 P od 21. februara 2011. godine odbijen je u cijelosti tužbeni zahtjev tužiteljice kojim je tražila isplatu naknade na ime nematerijalne štete, zbog smrti bliskog srodnika – muža, u iznosu od 15.000,00 KM, sa zakonskom zateznom kamatom, sve preciznije navedeno u izreci presude.

6. Iz obrazloženja prvostepene presude proizlazi da među strankama nije bilo sporno da je tužiteljica supruga Ferida Ibrahimovića, koji je ubijen 21. maja 1992. godine, da je za tu činjenicu apelantica saznala tokom 1992. godine, da je rješenjem Općinskog suda u Brčkom – Privremeno sjedište u Maoči od 30. juna 1998. godine, tužiteljičin suprug proglašen umrlim, te da se tužiteljica bezuspješno obraćala apelantici sa zahtjevom za zaključenje vansudske nagodbe i isplatu štete.

7. Odlučujući o istaknutom prigovoru zastare potraživanja Osnovni sud se pozvao na odredbe člana 376. st. 1. i 2. Zakona o obligacionim odnosima (u daljnjem tekstu: ZOO) kojima su propisani rokovi za zastaru potraživanja, i to subjektivni trogodišnji rok koji teče od dana saznanja za štetu i počinitelja, te objektivni petogodišnji rok koji teče od dana nastanka štete. Osnovni sud je iz provedenih dokaza nesporno utvrdio da je tužiteljica za smrt svog supruga saznala u toku 1992. godine, te da je njen suprug proglašen umrlim rješenjem od 30. juna 1998. godine, koje je postalo pravosnažno 26. augusta 1998. godine.

8. Raspravljajući pitanja od kada su rokovi zastarjelosti potraživanja počeli da teku, Osnovni sud je istakao da je to 19. juni 1996. godine, kada je Narodna skupština apelantice proglasila prestanak ratnog stanja i neposredne ratne opasnosti, kada je tužiteljica objektivno mogla sudu podnijeti tužbu. Osnovni sud je, imajući u vidu da je tužba podnesena 17. januara 2008. godine, zaključio da je podnesena izvan propisanih rokova iz odredaba člana 376. st. 1. i 2. ZOO-a. U tom pravcu Osnovni sud je istakao da, kada bi se kao početak roka zastarjelosti potraživanja računao dan pravosnažnosti rješenja o proglašenju tužiteljičinog supruga umrlim, a to je 26. august 1998. godine, kao povoljniji rok za tužiteljicu, i u tom slučaju je tužiteljica propustila zakonom propisane rokove, jer je tužba podnesena s više godina zakašnjenja (17. januar 2008. godine).

9. U vezi s primjenom odredbe člana 377. ZOO-a Osnovni sud je pojasnio da se rok iz citirane odredbe u konkretnom slučaju nije mogao primijeniti jer on primjenjiv samo u slučaju ako je šteta nastala izvršenjem krivičnog djela koje je utvrđeno u krivičnom postupku, uz naglasak da je primjena navedenog člana moguća i u slučaju obustavljanja krivičnog postupka, odnosno nemogućnosti pokretanja krivičnog postupka u slučaju smrti optuženog, njegovog duševnog oboljenja ili ako postoje druge okolnosti koje isključuju krivičnu odgovornost, a što tužiteljica tokom postupka nije dokazala.

10. Nadalje, Osnovni sud je na temelju provedenih dokaza zaključio da tužiteljici nije poznato da li je njenog supruga ubila regularna policija ili neko drugi, jer iz navoda tužbe proizlazi da je tužiteljičin suprug doveden u Stanicu javne bezbjednosti Brčko, a u iskazu ističe da to nije bila gradska policija nego neka mafijaška i da ne zna da li su ga oni ubili tu ili negdje dalje.

11. Osnovni sud je na kraju istakao da je stupanjem na snagu novog Zakona o parničnom postupku (u daljnjem tekstu: ZPP) napušteno načelo utvrđivanja materijalne istine, te da je na strankama teret dokazivanja onoga što tvrde, pa je sud na temelju provedenih dokaza, uz primjenu pravila o teretu dokazivanja, u vezi s odredbama ZOO-a kojima je regulisano pitanje zastarjelosti potraživanja, odlučio kao u izreci presude.

12. Odlučujući o žalbi tužiteljice podnesenoj protiv prvostepene presude Apelacioni sud je žalbu uvažio i prvostepenu presudu preinačio, tako da je apelanticu obavezao da tužiteljici na ime naknade nematerijalne štete isplati ukupan iznos od 15.000,00 KM, zajedno sa zakonskim zateznim kamatama i troškovima postupka, sve preciznije navedeno u izreci presude.

13. Apelacioni sud je ponovio činjenično utvrđenje nižestepenog suda iz koga je, između ostalog, proizašlo da tužiteljičin suprug u vrijeme smrti (22. maj 1992. godine) nije bio pripadnik vojnih, policijskih, niti bilo kojih drugih oružanih formacija, te da je stradao kao civilna žrtva rata, pa uzevši u obzir da su supruga tužiteljice odveli kao civila iz njegove kuće u Brčkom i potom ubili pripadnici apelanticinih oružanih snaga, Apelacioni sud je zaključio da je za štetu prouzrokovanu aktom nasilja odgovorna apelantica, kao društveno-politička zajednica na čijoj teritoriji je šteta nastala, shodno odredbi člana 180. ZOO-a, koja je važila u vrijeme štetnog događaja. U vezi s apelanticinom pasivnom legitimacijom Apelacioni sud je istakao da nije sporna, budući da je u vrijeme štetnog događaja bila proglašena i organizovana vlast na području Republike Srpske, da je apelantica kao društveno-politička zajednica uz pomoć svojih organa vlasti vršila kontrolu na području Brčkog, te da je apelantica bila dužna da spriječi teror i nasilje u gradu.

14. Nadalje, Apelacioni sud je istakao da je šteta nastala radnjom koja u sebi sadrži elemente krivičnog djela, pa, iako je izostao krivični postupak i ne postoji pravosnažno osuđujuća presuda donesena u krivičnom postupku, šteta koju je tužiteljica pretrpjela prouzrokovana je takvom radnjom koja u sebi sadrži elemente krivičnog djela iz grupe krivičnih djela protiv čovječnosti i međunarodnog prava, za koja ne može nastupiti zastarjelost krivičnog gonjenja, pa shodno tome ne može nastupiti ni zastarjelost potraživanja naknade štete. Apelacioni sud se dalje pozvao na odredbu člana 377. ZOO-a koja ne isključuje mogućnost da se izuzetno, kao u konkretnom slučaju, u parničnom postupku utvrđuje da li je šteta nastala radnjama koje sadrže biće krivičnog djela. Shodno navedenom Apelacioni sud je zaključio da je prvostepeni sud na utvrđeno činjenično stanje pogrešno primijenio materijalno pravo kada je odbio tužiteljičin tužbeni zahtjev, pa je navedeni sud, shodno odredbi člana 338. stav 1. tačka 4. ZPP-a, prvostepenu presudu preinačio i tužiteljici dosudio traženu naknadu, shodno odredbi člana 200. ZOO-a.

IV. Apelacija a) Navodi iz apelacije

15. Apelantica smatra da je osporenom odlukom povrijeđeno njeno pravo na pravično suđenje iz člana II/3.e) Ustava Bosne i Hercegovine i člana 6. stav 1. Evropske konvencije za zaštitu ljudskih prava i osnovnih sloboda (u daljnjem tekstu: Evropska konvencija), kao i pravo na imovinu iz člana II/3.k) Ustava Bosne i Hercegovine i člana 1. Protokola broj 1 uz Evropsku konvenciju. Apelacijom se ukazuje na proizvoljnu primjenu odredbe člana 377. ZOO-a, koja se prema tvrdnjama apelantice nije mogla primijeniti u konkretnom slučaju. Zatim ukazuje da se odredba člana 377. ZOO-a može primijeniti samo ako je pravosnažno osuđujućom presudom utvrđeno postojanje krivičnog djela i odgovorno lica za učinjeno krivično djelo. Ističe da u vrijeme donošenja osporene presude nije postojala pravosnažna presuda kojom je utvrđeno postojanje krivičnog djela i odgovorno lice za to krivično djelo da bi se mogla primijeniti odredba člana 377. ZOO-a. Ističe da iz obrazloženja osporene presude proizlazi da se izuzetno u parničnom postupku može utvrđivati postojanje krivičnog djela i kada je šteta nastala pod određenim uslovima, međutim iz obrazloženja ne proizlazi koji su to uslovi. U vezi s tim apelantica ukazuje koji su to uslovi - kada je krivični postupak obustavljen, kada se nije mogao pokrenuti, kada je okrivljeni umro ili duševno obolio, kada je amnestiran ili pomilovan, odnosno ako postoje druge okolnosti koje isključuju njegovu krivičnu odgovornost ili gonjenje. Zbog svega navedenog apelantica smatra da je u konkretnom slučaju trebalo primijeniti odredbu člana 376. ZOO-a. Predložila je da se osporena odluka ukine, te da se Apelacionom sudu naloži da donese novu odluku kojom će se otkloniti sve povrede zakona učinjene na štetu apelantice.

b) Odgovor na apelaciju

16. Apelacioni sud je u iscrpnom odgovoru na apelaciju, između ostalog, istakao da utvrđeno činjenično stanje i okolnosti u kojima je nastupila smrt Ferida Ibrahimovića (ratna dejstva na području tadašnjeg Brčkog) nesumnjivo ukazuju da je imenovani civilna žrtva rata i da u situaciji kada ne postoji pravosnažno osuđujuća presuda donesena u krivičnom postupku ne znači da šteta nije nastala izvršenjem krivičnog djela (Odluka Ustavnog suda broj AP 289/03 od 19. novembra 2004. godine). U takvim okolnostima sud u parničnom postupku ima ovlaštenje da utvrđuje da li je šteta nastala radnjama koje sadrže biće krivičnog djela, a šteta koju je tužiteljica pretrpjela prouzrokovana je takvom radnjom koja u sebi sadrži elemente krivičnog djela iz grupe krivičnih djela protiv čovječnosti i međunarodnog prava za koja ne može nastupiti zastarjelost krivičnog gonjenja, pa samim tim ni zastarjelost potraživanja naknade štete. Apelacioni sud i dalje u cijelosti ostaje kod osporene odluke, a navedenom sudu je nejasno zbog čega je apelantica podnijela apelaciju Ustavnom sudu kada su sva njena prava ispoštovana u postupku pred navedenim sudom.

17. Osnovni sud je informisao Ustavni sud da apelantica nije izjavila reviziju.

V. Relevantni propisi

18. U Zakonu o obligacionim odnosima ("Službeni list SFRJ" br. 29/78, 39/85, 45/86 i 57/89) relevantne odredbe glase:

Član 180. st. 1. i 4.
Odgovornost usljed terorističkih akata, javnih demonstracija ili manifestacija

(1) Za štetu nastalu smrću, tjelesnom povredom ili oštećenjem, odnosno uništenjem imovine fizičkog lica usljed akta nasilja ili terora, kao i prilikom javnih demonstracija i manifestacija, odgovara društveno-politička zajednica čiji su organi po važećim propisima bili dužni da spriječe takvu štetu.

(4) To pravo zastarijeva u rokovima propisanim za zastarjelost potraživanja naknade štete.

Član 360. st. 1. i 2.
Opšte pravilo

(1) Zastarom prestaje pravo zahtijevati ispunjenje obaveze.

(2) Zastara nastupa kad protekne zakonom određeno vrijeme u kojem je vjerovnik mogao zahtijevati ispunjenje obaveze.

Član 361. stav 1.
Kad zastarijevanje počinje teći

(1) Zastarijevanje počinje teći prvog dana poslije dana kada je vjerovnik imao pravo zahtijevati ispunjenje obaveze, ako zakonom za pojedine slučajeve nije što drugo propisano.

Član 376. st. 1. i 2.
Potraživanje naknade štete

(1) Potraživanje naknade uzrokovane štete zastarijeva za tri godine od dana kad je oštećenik doznao za štetu i za osobu koja je štetu učinila.

(2) U svakom slučaju ovo potraživanje zastarijeva za pet godina od kada je šteta nastala.

Član 377.
Potraživanje naknade štete uzrokovane krivičnim djelom

(1) Kad je šteta uzrokovana krivičnim djelom, a za krivično gonjenje je predviđen duži rok zastare, zahtjev za naknadu štete prema odgovornoj osobi zastarijeva kad istekne vrijeme određeno za zastaru krivičnog gonjenja.

(2) Prekid zastarijevanja krivičnog gonjenja povlači za sobom i prekid zastarijevanja zahtjeva za naknadu štete.

(3) Isto vrijedi i za zastoj zastarijevanja.

19. U Zakonu o izmjenama i dopunama Zakona o obligacionim odnosima Republike Srpske ("Službeni glasnik RS" broj 17/93) relevantne odredbe glase:

Član 28.

U članu 180. st. 1. i 3. riječi: "društveno-politička zajednica" zamjenjuju se riječju: "država".

20. U Zakonu o izmjenama i dopunama Zakona o obligacionim odnosima Republike Srpske ("Službeni glasnik RS" broj 3/96) relevantne odredbe glase:

Član 1.

U Zakonu o obligacionim odnosima ("Službeni list SFRJ", broj 29/78, 39/85 i 57/89) i u Zakonu o izmjenama i dopunama Zakon o obligacionim odnosima ("Službeni glasnik Republike Srpske" broj 17/93), član 180. briše se.

VI. Dopustivost

21. U skladu s članom VI/3.b) Ustava Bosne i Hercegovine Ustavni sud, također, ima apelacionu nadležnost u pitanjima koja su sadržana u ovom ustavu kada ona postanu predmet spora zbog presude bilo kojeg suda u Bosni i Hercegovini.

22. U skladu s članom 18. stav 1. Pravila Ustavnog suda, Ustavni sud može razmatrati apelaciju samo ako su protiv presude, odnosno odluke koja se njome pobija, iscrpljeni svi djelotvorni pravni lijekovi mogući prema zakonu i ako se podnese u roku od 60 dana od dana kada je podnosilac apelacije primio odluku o posljednjem djelotvornom pravnom lijeku kojeg je koristio.

23. U konkretnom slučaju predmet osporavanja apelacijom je Presuda Apelacionog suda broj 96 0 P 007352 11 Gž od 10. augusta 2011. godine protiv koje nema drugih djelotvornih pravnih lijekova mogućih prema zakonu. Zatim, osporenu presudu apelantica je primila 29. augusta 2011. godine a apelacija je podnesena 12. oktobra 2011. godine, tj. u roku od 60 dana, kako je propisano članom 18. stav 1. Pravila Ustavnog suda. Konačno, apelacija ispunjava i uslove iz člana 18. st. 3. i 4. Pravila Ustavnog suda, jer ne postoji neki drugi formalni razlog zbog kojeg apelacija nije dopustiva, niti je očigledno (prima facie) neosnovana.

24. Imajući u vidu odredbe člana VI/3.b) Ustava Bosne i Hercegovine, te člana 18. st. 1, 3. i 4. Pravila Ustavnog suda, Ustavni sud je utvrdio da apelacija ispunjava uslove u pogledu dopustivosti.

VII. Meritum

25. Apelantica pobija osporenu presudu tvrdeći da su tom presudom povrijeđena njena prava iz člana II/3.e) Ustava Bosne i Hercegovine i člana 6. stav 1. Evropske konvencije, kao i člana II/3.k) Ustava Bosne i Hercegovine i člana 1. Protokola broj 1 uz Evropsku konvenciju.

26. U vezi s pozivanjem apelantice na kršenje prava zaštićenih Evropskom konvencijom Ustavni sud zapaža da je apelantica organ javne vlasti, pa shodno tome ne uživa zaštitu prava zagarantovanih odredbama Evropske konvencije i njenih protokola koji regulišu odnos javne vlasti i pojedinaca i pružaju pojedincima zaštitu ljudskih prava i osnovnih sloboda u odnosu s javnom vlašću. Međutim, Ustavni sud se poziva na svoj stav ustanovljen u Odluci broj AP 39/03 (vidi Odluku Ustavni sud broj AP 39/03 od 27. februara 2004. godine, objavljenu na www.ustavnisud.ba), prema kojem svako ko je bio stranka u određenom postupku i ko ima presudu bilo kojeg suda za koju smatra da su mu njome povrijeđena prava može podnijeti apelaciju Ustavnom sudu. U citiranoj odluci je, osim navedenog, zaključeno da državni organi i javna vlast kao učesnici sudskih postupaka uživaju garancije prava na pravičan postupak i prava na imovinu iz člana II/3.e) i k) Ustava Bosne i Hercegovine. Imajući u vidu navedeno, Ustavni sud će ispitati apelaciju u odnosu na apelanticino ustavno pravo na pravično suđenje i pravo na imovinu iz člana II/3.e) i k) Ustava Bosne i Hercegovine.

Pravo na pravično suđenje

27. Član II/3. Ustava Bosne i Hercegovine glasi u relevantnom dijelu glasi:

Sva lica na teritoriji Bosne i Hercegovine uživaju ljudska prava i slobode iz stava 2. ovog člana, što uključuje:

e) Pravo na pravično saslušanje u građanskim i krivičnim stvarima i druga prava u vezi sa krivičnim postupkom.

28. Ustavni sud zapaža da se postupak koji apelantica osporava, koji je pokrenula tužiteljica, odnosio se na naknadu štete. Isto tako Ustavni sud zapaža da je apelantica u okviru tog postupka obavezana na naknadu štete, pa stoga primjena standarda prava na pravično suđenje u konkretnom slučaju nije upitna.

29. Potom, Ustavni sud zapaža da apelacija pokreće pitanje primjene materijalnog prava, konkretno odredbe člana 377. ZOO-a, u okolnostima kada ne postoji pravosnažna presuda krivičnog suda kojom je utvrđena odgovornost osobe za ubistvo supruga tužiteljice. Apelantica smatra da se rokovi iz člana 377. ZOO-a u konkretnom slučaju nisu mogli primijeniti, uz naglasak da je u konkretnom slučaju trebalo primijeniti odredbu člana 376. ZOO-a. Apelantica, dakle, suštinski ukazuje da je Apelacioni sud proizvoljno primijenio odredbe člana 377. ZOO-a.

30. Ustavni sud zapaža da je slično činjenično i pravno pitanje s aspekta primjene materijalnog prava u također sličnim činjeničnim i pravnim okolnostima raspravljao u predmetu broj AP 4128/10 (vidi Ustavni sud, Odluka broj AP 4128/10 od 28. marta 2014 godine, dostupna na web-stranici Ustavnog suda, www.ustavnisud.ba). Ustavni sud podsjeća da u citiranoj odluci nije našao da su redovni sudovi proizvoljno primjenjivali materijalno pravo kada su, shodno odredbi člana 376. ZOO-a, odbili tužbeni zahtjev apelanata kojim su, između ostalog, tražili naknadu nematerijalne štete zbog ubistva njihovog bliskog srodnika tokom rata. Naime, Ustavni sud zapaža da su redovni sudovi u tom predmetu u vezi s primjenom člana 377. ZOO-a, između ostalog, istakli da se odredba člana 377. ZOO-a može primijeniti samo prema učiniocu krivičnog djela, a ne i prema trećem licu koje, inače, odgovora za štetu umjesto faktičkog učinioca krivičnog djela, pa se stoga na to treće lice mogu primijeniti samo odredbe člana 376. ZOO-a (u tom predmetu kao tužena je označena također Republika Srpska). Zatim, Ustavni sud podsjeća da je u citiranoj odluci prilikom odlučenja imao u vidu i praksu Evropskog suda za ljudska prava (u daljnjem tekstu: Evropski sud) prema čijem mišljenju postojanje zastarnog roka nije, per se, nespojivo s Konvencijom. Naglašeno je da je zadatak Evropskog suda u konkretnom predmetu utvrdi da li su priroda roka o kojemu je riječ i/ili način na koji je primijenjen spojivi s Konvencijom (vidi Vrbica protiv Hrvatske, broj 32540/05, stav 66, 1. aprila 2010). Prema mišljenju Evropskog suda, to osobito znači da se Evropski sud mora uvjeriti kako se primjena zakonskih rokova može smatrati predvidivom za podnosioce s obzirom na nadležno zakonodavstvo i konkretne okolnosti predmeta (vidi Osu protiv Italije, broj 36534/97, stav 35, 11. jula 2002, već citirani predmet Vrbica, stav 72, i Majski protiv Hrvatske (broj 2), broj 16924/08, stav 69, 19. jula 2011). Evropski sud je, također, primijetio da član 377. ZOO predviđa duži zakonski zastarni rok za zahtjeve za naknadu štete kad je šteta uzrokovana krivičnim djelom. Duži zakonski zastarni rok na taj način djeluje u korist žrtava zločina, dopuštajući im da potražuju naknadu štete u dužem zakonskom roku, propisanom za krivično djelo o kojem je riječ. Međutim, prema ustanovljenoj praksi domaćih sudova, taj zakonski zastarni rok primjenjiv je samo kad je pravomoćnom presudom u krivičnom postupku utvrđeno da je šteta uzrokovana krivičnim djelom.

31. Zatim, Ustavni sud je prilikom odlučenja u citiranom predmetu imao u vidu i stav Evropskog suda zauzet u predmetu Baničević protiv Hrvatske (vidi Evropski sud, Baničević protiv Hrvatske, odluka od 2. oktobra 2012. godine, aplikacija broj 44252/10, st. 31-37) u kojem je također raspravljeno pitanje zastarjelosti potraživanja za štetu pričinjenu krivičnim djelom u kontekstu prava na pristup sudu, kao segmentu prava na pravično suđenje. Naime, Evropski sud je u citiranoj odluci, raspravljajući aplikaciju roditelja mladića koji je smrtno stradao u saobraćajnoj nesreći, u okolnostima kada je krivični postupak protiv optuženog obustavljen zbog zastare krivičnog gonjenja, naglasio da nije bilo ničega što bi spriječilo podnosioce (niti oni tvrde drukčije) da podnesu svoju građansku tužbu za naknadu štete u opštem zakonskom zastarnom roku na osnovu člana 376. Zakona o obveznim odnosima R Hrvatske (koji je identičan onom iz ZOO-a, uključujući i član 377. ZOO-a), što bi prema stavu Evropskog suda građanskim sudovima omogućilo da ispitaju osnovanost zahtjeva podnosilaca bez obzira na protek zakonskog zastarnog roka u krivičnom postupku ili bilo kakvog drugog ishoda krivičnog postupka. Umjesto toga, podnosioci su čekali četiri godine, te tako stvorili situaciju u kojoj je ishod krivičnog postupka imao odlučujući uticaj na njihovu građansku tužbu. U citiranoj odluci Evropski sud je naglasio da time što svoju građansku tužbu nisu podnijeli u opštem zastarnom roku podnosioci su se, iako su imali advokata, našli u situaciji u kojoj su se izložili opasnosti da nastupi zastara u odnosu na njihovu građansku tužbu. Prema tome, Evropski sud je istakao da se ne može reći da su sami zakonski zastarni rokovi, ili način na koji su primijenjeni u ovom predmetu, povrijedili samu bit prava podnosilaca na pristup sudu.

32. Ustavni sud je, uzimajući u obzir sve okolnosti konkretnog slučaja u citiranom predmetu, zaključio da redovni sudovi nisu proizvoljno primjenjivali materijalno pravo, te da o odnosu na apelante, koji zahtjev za naknadu štete nisu podnijeli u propisanim rokovima, nije došlo do kršenja prava na pravično suđenje.

33. Dovodeći navedene principe na konkretan slučaj Ustavni sud zapaža da je Apelacioni sud u žalbenom postupku usvojio žalbu tužiteljice obavezujući apelanticu, kao nesporno pasivno legitimisanu, u smislu odredbe člana 180. ZOO-a, dakle po principu objektivne odgovornosti, na naknadu nematerijalne štete. Apelacioni sud je prilikom odlučenja, imajući u vidu raspoložive dokaze, došao do zaključka (suprotnog od onog do kojeg je došao prvostepeni sud) da je šteta nastala takvom radnjom koja u sebi sadrži elemente krivičnog djela. Naime drugostepeni sud je, uzevši u obzir okolnost da protiv počinitelja nije vođen krivični postupak, te okolnost da ne postoji pravosnažno osuđujuća presuda donesena u krivičnom postupku, na temelju svih provedenih dokaza i okolnosti konkretnog slučaja, zaključio da je šteta koju je tužiteljica pretrpjela prouzrokovana krivičnim djelom iz grupe krivičnih djela protiv čovječnosti i međunarodnog prava, za koja ne može nastupiti zastarjelost krivičnog gonjenja, pa shodno tome ne može nastupiti ni zastarjelost potraživanja naknade štete.

34. U vezi s takvim zaključkom Ustavni sud zapaža da se Apelacioni sud pozvao na odredbe člana 377. ZOO-a koje, prema shvatanjima navedenog suda, ne isključuju mogućnost da se izuzetno, kao u konkretnom slučaju, u parničnom postupku utvrđuje da li je šteta nastala radnjama koje sadrže biće krivičnog djela. Ustavni sud također zapaža da je Apelacioni sud u odgovoru na apelaciju istakao da se prilikom odlučenja rukovodio praksom Ustavnog suda zauzetoj u Odluci AP 289/03 od 19. novembra 2004. godine (vidi Ustavni sud, odluka o dopustivosti i meritumu tač. 37. i 38).

35. U vezi s pozivanjem Apelacionog suda na citiranu odluku Ustavni sud podsjeća da prilikom razmatranja apelacije odlučuje isključivo u okolnostima svakog pojedinačnog predmeta (op. cit. AP 4128/10, tač. 45), te da u svakom predmetu sagledava specifične okolnosti konkretnog predmeta s aspekta pitanja koja se apelacijom pokreću. Dakle, Ustavni sud podsjeća da je prilikom razmatranja apelacije i odlučenja vezan za svoju praksu, ali da se zauzeti stav u nekom predmetu može primijeniti u cijelosti ili djelimično i na drugi predmet tek nakon što uporednom analizom predmeta dođe do nespornog zaključka da se radi o istim, odnosno gotovo istim činjeničnim i pravnim okolnostima što opravdava analognu primjenu zauzetog stava i na drugi predmet.

36. Dakle, Ustavni sud podsjeća da je sporno pitanje koje se apelacijom postavlja pitanje proizvoljne primjene člana 377. ZOO-a u odnosu na apelanticu. Dakle, u vezi sa spornim pitanjem koje Ustavni sud mora raspraviti sa svih aspekata primjene citiranog člana, Ustavni sud zapaža da je apelantica obavezana na naknadu štete, shodno pretpostavljenoj, odnosno objektivnoj odgovornosti, u smislu člana 180. ZOO-a, važećeg u vrijeme štetnog događaja, pa Ustavni sud, prije svega, treba da raspravi pitanje primjenljivosti citiranog člana u kontekstu te okolnosti. U vezi s tim Ustavni sud podsjeća da je to pitanje raspravljao u citiranoj odluci (op. cit. AP 4128/10, tač. 43) u kojoj Ustavni sud nije našao proizvoljnost Vrhovnog suda u stavu da se odredba člana 377. ZOO-a može primijeniti samo prema učiniocu krivičnog djela, a ne i prema onom trećem licu koje, inače, odgovora za štetu umjesto faktičkog učinioca krivičnog djela, te da se stoga na to treće lice mogu primijeniti samo odredbe člana 376. ZOO-a (podsjećanja radi u citiranom predmetu apelantica je također bila tužena strana).

37. Uzimajući u obzir sve okolnosti konkretnog slučaja u kontekstu spornih pitanja koja je istaknula apelantica, Ustavni sud smatra da se zauzeti stav iz citirane odluke može u cijelosti primijeniti i na ovu apelaciju. Dakle, imajući u vidu navedeno, te podržavajući svoju noviju praksu i praksu Evropskog suda zauzetu u predmetima koji su pokretali slično činjenično i pravno pitanje s aspekta primjene materijalnog prava, konkretno odredaba čl. 376. i 377. ZOO-a, Ustavni sud smatra da Apelacioni sud u okolnostima konkretnog slučaju prema apelantici nije mogao primijeniti odredbe člana 377. ZOO-a, već isključivo odredbe člana 376. ZOO-a. Navedeno posebno što je apelantica u konkretnom slučaju, kao nesporno pasivno legitimisana, odgovarala za pričinjenu štetu po principu objektivne odgovornosti, u smislu odredbe člana 180. ZOO-a, u okolnostima kada je stav 4. citiranog člana (važećeg u relevantnom periodu) za takav vid posebne odgovornosti upućivao na primjenu opštih rokova za zastarjelost potraživanja naknade štete. Navedeno upravo upućuje na zaključak da ni tada važeće odredbe člana 180. ZOO-a, koje je Apelacioni sud imao u vidu prilikom odlučenja, ne upućuju na primjenu rokova za zastarjelost potraživanja naknade štete iz člana 377. ZOO-a, kako je to proizvoljno učinio Apelacioni sud u konkretnom slučaju.

38. Stoga, Ustavni sud smatra da je Apelacioni sud u konkretnom slučaju, odlučujući o prigovoru zastarjelosti potraživanja koji je istaknula apelantica, arbitrarno primijenio odredbe člana 377. ZOO-a u vezi s odredbom člana 180. ZOO-a, te zaključuje da je presudom Apelacionog suda prekršeno pravo apelantice na pravično suđenje iz člana II/3.e) Ustava Bosne i Hercegovine.

Ostali navodi

39. Budući da je Ustavni sud u prethodnim tačkama ove odluke već utvrdio da je osporenom drugostepenom presudom povrijeđeno pravo apelantice na pravično suđenje iz člana II/3.e) Ustava Bosne i Hercegovine, Ustavni sud smatra da nije potrebno posebno razmatrati i navode apelantice o kršenju prava na imovinu iz člana II/3.k) Ustava Bosne i Hercegovine.

VIII. Zaključak

40. Ustavni sud zaključuje da je osporenom presudom došlo do kršenja prava na pravično suđenje iz člana II/3.e) Ustava Bosne i Hercegovine kada je Apelacioni sud u odnosu na apelanticu koja je u konkretnom slučaju obavezana na naknadu nematerijalne štete po principu pretpostavljene, objektivne odgovornosti, u smislu tada važeće odredbe člana 180. ZOO-a koja upućuje na primjenu opštih rokova za zastarjelost potraživanja naknade štete, primijenio odredbe člana 377. ZOO-a, koje, s obzirom na tu okolnost, drugostepeni sud nije mogao primijeniti, već isključivo odredbe iz člana 376. ZOO-a.

41. Na osnovu člana 59. st. 1. i 2. i člana 62. stav 1. Pravila Ustavnog suda, Ustavni sud je odlučio kao u dispozitivu ove odluke

42. Prema članu VI/5. Ustava Bosne i Hercegovine, odluke Ustavnog suda su konačne i obavezujuće.

Predsjednica
Ustavnog suda Bosne i Hercegovine
Valerija Galić, s. r.